مالیات در ایران؛ نقش، چالش‌ها و مسیر پیش‌رو
مقدمه
مالیات به‌عنوان یکی از ارکان اصلی اقتصاد کشورها، همواره ابزار دولت‌ها برای تأمین منابع پایدار درآمدی و تحقق عدالت اجتماعی بوده است. در ایران نیز طی دهه‌های اخیر، به‌ویژه با کاهش درآمدهای نفتی، نظام مالیاتی جایگاه مهم‌تری در ساختار مالی دولت پیدا کرده است. با این حال، نظام مالیاتی ایران در مسیر اصلاح و توسعه، با چالش‌ها و فرصت‌های متعددی مواجه است.
جایگاه مالیات در اقتصاد ایران
بر اساس برنامه‌های کلان اقتصادی کشور، از جمله قانون بودجه و سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، دولت موظف است با کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی، سهم مالیات را در تأمین هزینه‌های جاری افزایش دهد. این موضوع نه تنها به پایداری مالی دولت کمک می‌کند، بلکه ابزار کارآمدی برای تنظیم فعالیت‌های اقتصادی، بازتوزیع درآمد و کنترل تورم نیز به شمار می‌رود.
مهم‌ترین منابع مالیاتی در ایران:
- مالیات بر درآمد (اشخاص حقیقی و حقوقی)
- مالیات بر ارزش افزوده (VAT)
- مالیات بر نقل و انتقال املاک و دارایی‌ها
- مالیات بر عملکرد شرکت‌ها
- مالیات‌های تکلیفی و علی‌الحساب‌ها
چالش‌های نظام مالیاتی ایران
- فرار مالیاتی: نبود شفافیت در برخی فعالیت‌های اقتصادی، ثبت‌نشده بودن برخی مشاغل، و ضعف در پایش تراکنش‌های مالی، موجب شده بخش قابل توجهی از درآمدهای بالقوه مالیاتی وصول نشود.
- اقتصاد غیررسمی: حجم بالای اقتصاد زیرزمینی که خارج از نظارت‌های مالیاتی فعالیت می‌کند، یکی از موانع بزرگ در تحقق عدالت مالیاتی است.
- ساختار سنتی و ناکارآمد اجرایی: عدم یکپارچگی داده‌ها، فرآیندهای دستی و پیچیده، و نبود دسترسی لحظه‌ای به اطلاعات مالی مؤدیان، اجرای دقیق قانون را با مشکل مواجه کرده است.
گام‌های اصلاحی در سال‌های اخیر
در سال‌های اخیر، سازمان امور مالیاتی کشور با هدف تحول دیجیتال و کارآمدسازی نظام مالیاتی، اقدامات متعددی انجام داده است که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اجرای قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان
- راه‌اندازی سامانه ثبت معاملات و صورت‌حساب الکترونیکی
- افزایش هوشمندسازی در شناسایی مؤدیان مشکوک به فرار مالیاتی
- ارتباط سیستمی با نهادهای دیگر مانند بانک مرکزی، ثبت اسناد و بیمه‌ها
مسیر پیش‌رو
برای تحقق نظام مالیاتی کارآمد، چند پیش‌نیاز مهم وجود دارد:
- فرهنگ‌سازی مالیاتی: افزایش آگاهی عمومی درباره نقش مالیات در توسعه کشور و شفاف‌سازی نحوه هزینه‌کرد آن.
- حمایت از مؤدیان شفاف: تشویق فعالان اقتصادی قانون‌مدار از طریق مشوق‌های مالیاتی و تسهیل در فرآیندها.
- تکمیل سامانه‌های اطلاعاتی: یکپارچه‌سازی داده‌های اقتصادی جهت نظارت لحظه‌ای و دقیق بر گردش مالی.
نتیجه‌گیری
مالیات در ایران امروز، نه صرفاً یک منبع درآمدی برای دولت، بلکه ابزار کلیدی برای اصلاح ساختار اقتصادی کشور، تحقق عدالت اجتماعی و حرکت به‌سوی حکمرانی شفاف و پاسخگوست. در این مسیر، تعامل مؤثر میان دولت، فعالان اقتصادی و مشاوران مالیاتی نقش مهمی در موفقیت اصلاحات ایفا خواهد کرد.
ارائه ی جامع ترین خدمات مالی و مالیاتی
